που θα θέλατε να μάθετε αλλά διστάζατε να ρωτήσετε
Κωνστάντζα Μανιατοπούλου MA PGDip Dip - Ψυχολόγος, Δραματοθεραπεύτρια, Κλινική Επόπτρια, Εξειδικευμένη στη Θεραπεία Τραύματος με CRM & στην Διαπροσωπική Επεξεργασία Ονείρων.
Άνοιξη 2020
1. Τι είναι το ψυχικό τραύμα και πως δημιουργείται;
Ψυχικο τραύμα, ορίζεται η μορφή χρόνιου τραυματικού στρες, που βιώνεται συναισθηματικά και σωματικά. Το ψυχικό τραύμα επηρεάζει τη φυσιολογία του εγκεφάλου μας, τη μνήμη μας, τις πεποιθήσεις μας, τη συμπεριφορά μας, ρίχνει το ανοσοποιητικό μας, και γενικότερα ρίχνει όλο το αμυντικό μας σύστημα έναντι στο στρες. Τα σημάδια ενός ψυχικού τραύματος μπορεί να μείνουν ανεξίτηλα τόσο στην νοητική, όσο και στη σωματική και συναισθηματική μας υγεία.
Ένα ψυχικό τραύμα δημιουργείται συνήθως μετά από ένα τρομακτικό, επικίνδυνο, βίαιο, στρεσογόνο ή/και απειλητικό για τη ζωή γεγονός (ή σειρά στρεσογόνων γεγονότων) που μας βλάπτει ή κινδυνεύουμε να μας βλάψει συναισθηματικά και σωματικά. Η ακριβής δημιουργία του εντοπίζεται στη στιγμή που μας συμβαίνει το παράδοξο περιστατικό, π.χ. συνέβη κάτι που δεν έπρεπε να μας συμβεί ή το αντίθετο. Μπορεί αυτό να αφορά στη ρήξη των συναισθηματικών δεσμών με τα πολύ κοντινά μας πρόσωπα, όπως τους γονείς μας. Μπορεί να αφορά στα παρατεταμένα πολύ υψηλά επίπεδα στρες στη ζωή μας. Μπορεί ωστόσο, να “κληρονομήσουμε” ένα τραύμα μέσα από τις συμπεριφορές, τις πεποιθήσεις αλλά και την αλλαγμένη φυσιολογία των προγόνων μας, που βίωσαν τη βία του πολέμου, λιμό, ξεριζωμό κ.λ.π. (διαγενεακό τραύμα).
2. Πως μπορώ να αναγνωρίσω εάν έχω όντως τραύμα; Ποιά είναι τα πιθανά συμπτώματα;
Γενικά, μπορούμε να αναγνωρίσουμε εάν ένα μεμονωμένο γεγονός που μας συντάραξε, μας άφησε κάποιο τραύμα, εάν έχουμε:
σχετικές αναμνήσεις να εισβάλλουν ξαφνικά στο νου μας
καταιγισμό από έντονα συναισθήματα που σχετίζονται με την ανάκληση εικόνων από το γεγονός
σχετικούς εφιάλτες κλπ.
Ειδικότερα όμως, τα τραύματα ποικίλουν και αρκετά από αυτά είναι δύσκολο να τα αναγνωρίζουμε αν δεν είμαστε ειδικοί. Αυτό ως επί το πλείστον αφορά σε τραύματα που υποστήκαμε σε πολύ μικρή ηλικία, είτε σε τραύματα που δεν εντοπίζονται σε ένα μεμονωμένο γεγονός, αλλά σε πληθώρα τραυματικών συνθηκών. Το τραύμα μπορεί τότε να εκδηλώνεται ως: γενικευμένο άγχος, έντονος φόβος, ντροπή, ενοχές, εκρήξεις θυμού, κρίσεις πανικού, κατάθλιψη, σωματοποιήσεις, απομόνωση, εξαρτήσεις, απελπισία, αυτοτραυματισμός, αυτοκτονικές τάσεις, δυσκολία συγκέντρωσης, μούδιασμα, να βλέπεις τον εαυτό σου στον καθρέφτη σαν ξένο ή το περιβάλλον σαν να είσαι σε όνειρο, πλήρης υποταγή, εμμονή στην εκδίκηση κλπ.
Αξίζει να πούμε εδώ, πως πολλοί ειδικοί αντιμετωπίζουν πλέον και τις διαταραχές προσωπικότητας, ως περιπλεγμένο τραύμα (τραύμα που λάμβανε χώρα για μεγάλο χρονικό διάστημα και είχε πολλαπλές συνέπειες στην διαμόρφωση της προσωπικότητας).
3. Γιατί δεν αρκεί το να πω “περασμένα - ξεχασμένα” ή “να αφήσω πίσω μου το παρελθόν και να κοιτάξω μπροστά”;
Η ζωή μας θα ήταν αληθινά πολύ πιο εύκολη αν μπορούσαμε να παραμείνουμε στο ‘εδώ και τώρα’. Αν μπορούσαμε να αποφύγουμε την πυροδότηση ενός τραύματος... Δυστυχώς όμως, το τραύμα “χακάρει” σε τέτοιο βαθμό τον εγκέφαλό μας, ώστε παρόλο που κάτι μπορεί να είναι “ξεχασμένο”, να μην είναι διόλου “περασμένο”... Έτσι βρισκόμαστε ξαφνικά να αντιδράμε με τα παραπάνω συμπτώματα, δίχως να μπορούμε να καταλάβουμε κι εμείς οι ίδιοι το λόγο. Αυτό που συνήθως ακολουθεί αυτές τις αντιδράσεις μας, είναι η αίσθηση προδοσίας και ντροπής από και για τον ίδιο μας τον εαυτό.
Είναι πολύ σημαντικό όμως να κατανοήσουμε πως η συμπεριφορά μας αυτή, δεν αποτελεί μια συνειδητή επιλογή. Οι "αποφάσεις" για τις αντιδράσεις μας λαμβάνονται στο επίπεδο του εγκεφαλικού στελέχους και του νευρικού συστήματος, ως η πλέον αποτελεσματική επιλογή για να επιβιώσουμε από ένα τραυματικό γεγονός.
Η Νευροβιολογία του Τραύματος
Ειδικότερα, σε περιπτώσεις κινδύνου, οι πληροφορίες από το περιβάλλον περνάνε μέσα από τα μάτια μας, αυτιά, δέρμα κλπ. απευθείας στο εγκεφαλικό στέλεχος. Εκεί αναγνωρίζεται το κυρίως συναίσθημα ( τρόμος, οργή, πένθος, πανικός,ντροπή, πόνος, αηδία κ.α.) και στέλνονται οι αρμόζουσες εντολές στο Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα, ώστε να ανταποκριθούμε κατάλληλα. Μόλις τότε μας γίνεται αντιληπτό στο συνειδητό νου πως κάτι δεν πάει καλά στο σώμα. Εδώ βγαίνουν τα συμπεράσματα όπως: “Πρόκειται να πεθάνω”, “Δεν υπάρχω”, “Η μαμά/Ο μπαμπάς δεν με αγαπά”, “Δεν αξίζω αγάπη”. Έτσι μετά, ακολουθεί ένας δεύτερος κύκλος κατά τον οποίο εκκρίνονται νευροχημικές ουσίες (φυσικά οπιοειδή) από το μεταιχμιακό μας σύστημα σε αναζήτηση συναισθηματικής και αισθητηριακής ισορροπίας έναντι στο χάος που βιώνεται στο σώμα. Αυτό συμβαίνει στην περίπτωση που δεν γίνει δυνατή η άμεση, επαρκής υποστήριξη από το περιβάλλον. Ως αποτέλεσμα, αυτή η ορμονικά προκαλούμενη διάσχιση λόγω του ανυπόφορου ψυχικού πόνου, έχει το κόστος να μην επεξεργαστούμε επαρκώς τα συναισθήματα, ώστε να ακολουθήσουν τον φυσικό τους κύκλο και να περάσουν. Έτσι, η συμπεριφορά μας κλειδώνει στο τραύμα, ή ακόμα μπορεί να μας οδηγήσει σε αμνησία και άλλες διαταραχές. Πέρα από τις γνωστικές λειτουργίες επηρεάζεται και η δομή του εγκεφάλου, π.χ. ο ιππόκαμπος που ευθύνεται για τον σχηματισμό και την ανάκτηση μιας νέας μνήμης ατροφεί. Έτσι, όταν οι συνθήκες μοιάζουν κατα κάποιον τρόπο στο τραύμα μας, αυτόματα πυροδοτούμαστε και ξεκινά πάλι ο κύκλος που περιγράψαμε παραπάνω, πριν καν προλάβουμε να το συνειδητοποιήσουμε...
4. Μπορώ να θεραπεύσω ένα ψυχικό τραύμα; Πως λειτουργεί η θεραπεία;
Ναι, αν το θέλουμε, μπορούμε μέσω ενός ειδικά εκπαιδευμένου ψυχοθεραπευτή στη θεραπεία τραύματος – δεν είναι όλοι οι θεραπευτές εξειδικευμένοι σε αυτόν τον τομέα. Γενικα, υπάρχουν διάφορες τραυματοθεραπευτικές προσεγγίσεις και μοντέλα με υψηλά αποτελέσματα επιτυχία. Ολες, ακολουθούν μια κοινή γραμμή στο πως λειτουργεί η θεραπεία:
Εγκαθίδρυση Ασφάλειας στον θεραπευόμενο
Αναγνώριση, ανάκληση & Συναισθηματική Εκτόνωση
Επανασύνδεση/Επαναπροσδιορισμός
5. Πόσος χρόνος χρειάζεται για τη θεραπεία; Με τα μέτρα για την προστασία από τη διάδοση των ιώσεων, μπορεί να γίνει μέσω διαδικτύου;
Η θεραπεία για ένα μεμονωμένο τραύμα μπορεί να διαρκέσει από 1 έως 10 συνεδρίες των 45 - 90 λεπτών (ανάλογα με την προσέγγιση). Προτού ξεκινήσει μια τέτοια θεραπεία συνήθως γίνονται 1-2 συναντήσεις (διαδικτυακά ή δια ζώσης) στις οποίες λαμβάνεται το ιστορικό, γίνεται μια πρώτη αξιολόγηση των αναγκών του θεραπευόμενου, της δέσμευσης στην θεραπευτική συνεργασία, του πλάνου της θεραπείας και φυσικά των πρακτικών θεμάτων που προκύπτουν κατά τις διαδικτυακές συνεδρίες (εξοπλισμός, καλή σύνδεση, ιδιωτικότητα κ.α.). Η θεραπεία τραύματος είναι δυνατόν να γίνει και μέσω διαδικτύου. Ενδεχομένως όμως αυτό να μην είναι πάντα εφικτό για διάφορους λόγους. Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να συζητήσουμε όλα τα παραπάνω με τον θεραπευτή μας.
+1. Αν έχω ψυχικό τραύμα σημαίνει πως είμαι εγώ το θύμα και ο άλλος ο θύτης; Ποιος είναι ο σκοπός της θεραπείας;
Όχι απαραίτητα… Η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες ως διάγνωση, προέρχεται από τους βετεράνους πολέμου που γύρισαν από το Βιετνάμ στην Αμερική τη δεκαετία του ’70. Σε αρκετές από τις περιπτώσεις, οι βετεράνοι είχαν οι ίδιοι βιαιοπραγήσει στα πλαίσια του πολέμου, είχαν αυτο-τραυματιστεί δηλαδή από την εξερεύνηση της ίδιας τους της σκοτεινής πλευράς. Καθώς πήγαιναν μετά να αγκαλιάσουν τη γυναίκα τους και το παιδί τους, πυροδοτούνταν και οι παλιές εικόνες μαζί με τα βίαια συναισθήματα κατέστρεφαν την τρυφερή τους στιγμή. Ένα άλλο παράδειγμα είναι μια μητέρα βρέφους λίγων μηνών, που αναγκάζεται για λόγους υγείας να νοσηλευτεί και να εγκαταλείψει το βρέφος της. Τραυματίζεται ψυχικά το βρέφος που την έχει ανάγκη; Ναι. Φταίει η μητέρα; Όχι βέβαια..
Σκοπός της θεραπείας τραύματος λοιπόν, δεν είναι το “δικαστήριο του καλού και του κακού”, αλλά η αναγνώριση και η απελευθέρωση των συναισθημάτων, των πεποιθήσεων και της πραγματικότητας που βιώθηκε στο τραύμα, από ένα ασφαλές μέρος, ώστε να επέλθει η νευροβιολογική αλλαγή και να σπάσει ο κύκλος του τραύματος από το ερέθισμα στην πυροδότηση και τη συμπεριφορά. Αυτό που ακολουθεί, είναι ο επαναπροσδιορισμός της πρότερης εμπειρίας με όλα τα κομμάτια μας/ψυχολογικές πλευρές μας να επιστρέφουν σε έναν συμπαγή, δυνατό και ολόκληρο πια εαυτό. Έτσι, οι επιλογές για τη ζωή μας δεν θα τροφοδοτούνται πια από το τραύμα, αλλά θα μπορούν να προέρχονται από ελεύθερη βούληση.
Το κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε στην ηλεκτρονική έκδοση του περιοδικού About το καλοκαίρι του 2020.
https://aboutonline.gr/καλοκαιρι-2019-2/#18